Wednesday, December 31, 2008

नजाकतदार यामफ्लाय.
पावसाळा म्हणजे कीटक, फुलपाखरे, पतंग बघण्याचा सर्वात उत्तम काळ. काही काही फुलपाखरांच्या, पतंगाच्या जाती या आपण फक्त याच काळात बघू शकतो. ऍटलास पतंगासारखा जगातला सर्वात मोठा पतंगसुद्धा आपल्याला याच काळात आपल्या जंगलामधे सापडू शकतो. ग्रास डेमन, कॉमन रेड आय, यामफ्लाय यासारखी फुलपाखरे याच काळात आपल्याला दिसू शकतात. यामफ्लाय हे छोटे पण अतिशय आकर्षक आणि उठावदार असे फुलपाखरू आहे. याच्या पंखाची वरची बाजू लालसर भगवी असते आणि वरच्या पंखाच्या टोकाला काळा रंग असतो. पंखाची खालची बाजू पिवळसर भगवी असते आणि त्यांवर अंगभूत नक्षी असते. पंखाच्या शेवटी लांब शेपट्या असतात. यांच्या टोकाला पांढरा रंग असतो आणि त्या शेवटी वळलेल्या असतात. वाऱ्याच्या झुळकीबरोबर त्यांची हालचाल होत असते आणि याच कारणाकरता त्यांचे भक्षक सहज फसून डोके समजून शेपटीवर हल्ला चढवतात. यांची उडण्याची पद्धत संथ, हळू आणि जमीनीलगत असते. जंगलातील रस्त्याच्या आसपासच्या कमी उंचीच्या झाडाझूडपांवर ही एकेकटी उडताना दिसतात. यांच्या अळ्या फिकट हिरव्या रंगाच्या आणि त्यांच्या अन्नझाडाच्या कोवळ्या पानासारख्या दिसतात. याम या कोरफडीसारख्या झाडाचे कोवळे कोंब आणि स्माईलेक्सच्या वेलीवर या अळ्या वाढतात. या अळ्यांना एका विशिष्ट्य लाल, मोठ्या मुंग्यांकडून संरक्षण मिळते.
मुंग्या ह्या खऱ्यातर फुलपाखरांच्या अळ्यांच्या प्रमूख शत्रू, पण ह्या "लायसँनीड" किंवा "ब्लु" वर्गाच्या फुलपाखरांच्या अळ्यांचे खास प्रकारचे सहजीवन बऱ्याच जातीच्या मुंग्यांबरोबर असते. ह्या सहजीवनामध्ये बरेच वेगवेगळे प्रकार आहेत. काही जातींअध्ये अळ्यांकडून मुंग्याना एक मधासारखा गोड द्राव मिळतो आणि त्याबद्दल मुंग्या त्यांचे संरक्षण करतात. तर काही जातींअध्ये ह्या अळ्या चक्क त्या मुंग्यांच्या पिल्लांचा अन्न म्हणून वापर करतात. जेंव्हा ह्या अळ्यांचा आकार वाढत जातो तेंव्हा त्यांच्या ग्रंथीमधून गोड द्राव स्त्रवण्याचे प्रमाण वाढत जाते. त्याचबरोबर त्यांना मुंग्यांकडून मिळणारे लक्ष आणि संऱक्षण पण वाढत जाते.
ठराविक काळातच हे फुलपाखरू दिसत असल्यामुळे याच्या छायाचित्रणासाठी पावसाळ्यातच बाहेर पडावे लागते. मागे गोरेगावला बी.एन.एच.एस च्या जागेवर गेलो असताना संध्याकाळी अगदी उशीरा एका अकेशीयाच्या मोठ्या झुडपावर या जातीची ७/८ फुलपाखरे एकत्र बघितली. सहसा हे फुलपाखरू एकेकटे फिरत असल्यामुळे त्यांचे असे मोठ्या संख्येने एकत्र दिसणे आमच्या करता एकंदर नविनच होते मात्र अंधार बराच पडला असल्यामुळे त्यांचे छायाचित्रण काही त्या वेळेस शक्य झाले नाही. दुसरे दिवशी अगदी सकाळीच उठून त्या जागेला परत भेट दिली पण त्यावेळेस तिथे जेमतेम २/३ फुलपाखरेच दिसत होती आणि ती सुद्धा लांब लांब बसली होती. त्यांचे जवळून छायाचित्रण करताना लक्षात आले की ते त्या अकेशिया झाडाच्या खोडावरील चपट लाल ग्रंथीमधून पाझरणारा रस पिण्याकरता त्यावर आकर्षित झाली होती. नागलाच्या जंगलातील भेटीमधे प्रथमच या फुलपाखराला मुंग्यांकडून रक्षण करताना बघितले. आतापर्यंत "ब्लू" जातीच्या अळ्यांना अश्याप्रकारचे मुंग्याकडून रक्षण मिळताना बघितले होते पण यामफ्लायला असे रक्षण होताना बघाणे मजेशीर होते. त्या फुलपाखराच्या अंगावर, पंखावर त्या मोठ्या लाल मुंग्या सर्रास फिरत होत्या पण त्या फुलपाखराला त्याचे काहीच वाटत नव्हते. अरूणाचल प्रदेशाच्या घनदाट जंगालातसुद्धा या जातीचे फुलपाखरू मला सापडले. त्याची अनेक वेगवेगळी छायाचित्रेसुद्धा मिळाली पण सोबतच्या ग्रुपमधिल मित्राने जेंव्हा त्याचे पुर्ण पंख उघडले असतानाचा छायाचित्र दाखवले ते अवर्णनीय होते. हिरव्यागार पानवरचे त्याचे झळाळते पिवळे, नजाकतदार पंख, लांब वळलेल्या, पांढरे ठिपके असणाऱ्या शेपट्या ह्याचे वर्णन शब्दात करणे केवळ अशक्य. त्यामुळे ह्या पावसाळ्यात यामफ्लायचे पंख उघडलेले असतानाचे छायाचित्र मिळवायचा प्रयत्न जरूर करणार.
युवराज गुर्जर.मोबाईल नं. ९८९२१-३८३३८
http://www.yuwarajgurjar.com/


No comments: