सुसाट "हॉक" मॉथ.
आज जगात या प्रकारच्या पतंगांच्या १२०० च्या आसपास जाती आढळतात. आपल्याकडे नुसत्या मुंबईतच यांच्या १६/१७ जाती अस्तित्वात आहेत. मध्यम ते मोठ्या आकाराच्या ह्या पतंगांचे मोठे डोके आणि बटबटीत डोळे प्रामुख्याने नजरेत भरतात. यांचे पुढचे पंख त्रिकोणी आणि निमुळते असून मागचे पंख आकाराने लहान आणि पुढच्या पंखांखाली झाकले जाणारे असतात. हे जरी पंख निमुळते आणि लहान असले तरी तरी त्यांची उड्डाणशक्ती अतिशत जलद म्हणजे ताशी ५० कि.मी. असते. ह्यातील कित्येक जाती उडता उडता डावीकडे किंवा उजवीकडे जाऊ शकतात किंवा अगदी उडता उडताच फुलांतील मधुरस पीऊ शकतात. हे पतंग सहसा सुर्यास्तानंतर उडताना दिसतात. काही काही जाती तर अगदी मध्यरात्रीनंतर उडताना आढळतात तर काही जाती अपवादात्मक दिवसाच उडताना दिसतात. या पतंगांची अजून एक खासियत म्हणजे त्यांची लांबलचक सोंड. शरीरापेक्षा कीतीतरी मोठी लांब असलेल्या ह्या सोंडेने ते घंटेसारख्या खोलगट फुलांतील मध सुद्धा सहज पीऊ शकतात. या करता यांची सोंड अगदी १० ईंचापर्यंतसुद्धा लांब असू शकते. याच कारणासाठी ऑर्किड, पपई अश्या कित्येक झाडांचे परागीभवन खास या पतंगाकडून केले जाते आणि त्यासाठी ते आपल्यासाठी अतिशय उपकारक ठरतात.
या पतंगाची मादी त्यांच्या अन्नझाडाच्या पानाखाली एकेकटे अंडे घालते मात्र ती मादी एका हंगामात १००च्या आसपास अंडी घालते. हिरवट रंगाची ही अंडी जातीप्रमाणे ३ ते २१ दिवसात उबून त्यातून अळी बाहेर येते. ह्या अळ्याही मोठ्या, जाडजूड असतात. ह्या अळ्यांना ओळखायची सोपी खुण म्हणजे त्यांच्या शरीराच्या शेवटच्या भागावर एक शेपटीसारखे शिंग असते. ही अळी दिसायला नितळ, गुळगुळीत पण जाडजूड आणि गुबगुबीत असते. ह्यांचे रंग अगदी उठावदार असतात. ह्यात प्रामुख्याने हिरवा, पिवळा, तपकीरी, लालसर, काळा रंग असतो. त्यांच्यावर पट्ट्या पट्टयांची किंवा डोळ्यांची नक्षी असते. ह्या डोळ्यांच्या किंवा पट्ट्यांच्या नक्षीमुळे त्यांचा अविर्भाव एखाद्या सापासारखा किंवा भयावह असा दिसतो. यात सुद्धा जर त्यांना डिवचले अथवा त्यांना धोका जाणवला तर त्या आपले डोके खाली घालून मान आणि शेपटीकडचा भाग उंचावतात. याच कारणासाठी त्यांना इंग्रजीमधे "स्फिंक्स" मॉथ असे सुद्धा नाव आहे. या आक्रमक पवित्र्याबरोबरच त्यांनी खाल्लेल्या पानांचा रस लगेचच त्या ओकतात. या कारणांकरता बऱ्याच वेळेला भक्षक त्यांच्यापासून दूर रहाणेच पसंत करतात. कोषावस्थेकरता त्या झाडाखाली उतरून पालापाचोळ्यामधे अथवा मातीमधे कोष करतात किंवा चक्क मातीआत शिरून मातीचा घुमटाकार आकार बनवून आत कोष करतात.
पावसाळ्यानंतर हिवाळ्याच्या सुरवतीस ह्यातील २/३ जाती अगदी आपल्या घरी ट्युबलाईटवर आकर्षित होऊन आपल्याला दिसू शकतात. यांच्या इतर जाती मात्र आपल्याला दाट जंगलातच आढळतात. हे पतंग दिसायला सुंदर असले तरी यांच्या अळ्या या दिसायला जास्त सुंदर असतात. त्यामुळे त्यांची छायाचित्रे छान येऊ शकतात. ह्या अळ्यांचे छायाचित्रण करण्यासाठी जर का आपल्याला त्यांचे अन्नझाड माहित असेल तर त्यांना शोधायला, ओळखायला आपल्याला जास्त सोपे जाते. कण्हेर, बारतोंडी, करवंद, काटेसावर, तेरडा अश्या अनेक प्रकारच्या झाडांवर वेगवेगळ्या प्रकारच्या हॉक मॉथच्या अळ्या असतात. ह्या अळ्यांचा आकार त्यांचा रंग आणि त्यावरची वेगवेगळी नक्षी यामुळे सबंध अळी तसेच त्यांचे एकदम जवळून छायाचित्र घेणे नेहेमीच जास्त उपयोगी ठरते. छायाचित्रण करताना जर का त्या फांदीला धक्का लागला तर त्या लगेचच त्यांची घाबरवणारी आक्रमक "पोज" घेतात, त्यांचा जर का असा आक्रमक पवित्रा मिळाला तर मग सोन्याहून पिवळे.
युवराज गुर्जर.मोबाईल नं. ९८९२१-३८३३८
http://www.yuwarajgurjar.com/