Thursday, April 20, 2006

ग्रास डेमन ( Grass Daemon)

पावसाळ्यात ग्रास डेमन हे फुलपाखरू आपल्याला अगदी सहज दिसते आणि ते ओळखण्यासाठीसुद्धा खुप सोपे असते. याचा आकार मध्यम असून त्यांचा रंग काळा असतो आणि त्यावर पांढरे ठिपके असतात. ही ठिपक्यांची नक्षी पंखांच्या वर आणि खाली दोनही बाजूंना असते. यांचे नर आणि मादी सारखे दिसत असले तरी यांचा ड्राय सिझन फॉर्म (उन्हाळ्यातील रंगसंगती) थोडासा वेगळा दिसतो. यावेळी त्यांचे पंख थोडेसे पिवळसर असतात आणि त्यावर लालसर तपकिरी रंगाची छटासुद्धा असते. पावसाळ्यात ही फुलपाखरे जेंव्हा पानावर बसतात तेंव्हा ती थोडेसे पंख उघडून बसतात आणि सतत ते पंख असे काही हलवतात की त्यांच्या ठिपक्यांच्या मुळे ते पंख चक्राकार फिरत असल्याचा भास होतो. यासाठी ते त्यांचे
खालचे पंख आधी हलवतात आणि ही क्रीया अर्धवट असतानाच वरचे पंखसुद्धा हलवायला सुरवात करतात. या त्यांच्या अजब आणि एकमेव वैशिष्ट्यामुळे त्यांना आपण जर एकदा बघितले तर ती आपण सहज ओळखू शकतो.
हे फुलपाखरू सहज दिसणारे असले तरी यांची उडण्याची पद्धत जलद आणि वेडीवाकडी वळणे घेत जाणारी असते. त्यातून याचा रंग काळा, पांढरा असल्यामुळे झाडीतील दाट काळोखात ती बसली तर पटकन दिसत नाहीत. मात्र यांचा वावर रानहळद, पेव या झाडांच्या आसपास असतो. कारण या जातींवर या फुलपाखराच्या माद्या अंडी घालतात. अंडी घालण्यापुर्वी मादी बऱ्याच झाडांचे आधी परिक्षण करते आणि जेंव्हा तीला एखादे झाड योग्य वाटेल तेंव्हाच त्या झाडाच्या पानाखाली आपले पोट वळवून एक लालसर रंगाचे, गुळगुळीत, गोलाकार अंडे घालते. अंडयातून बाहेर आल्यावर अळीअ प्रथम अंडयाचे टरफल मटकावते आणि नंतर त्या झाडाच्या पानाची एक छोटीशी वळवून आपल्याकरता खोली बनवते. इतर फुलपाखरांच्या अळीप्रमाणे ही अळीसुद्धा खादाड असली तरी थोडीशी लाजाळू असते आणि आपला खाण्याचा प्रोग्राम फक्त रात्रीच उरकते. अळीनंतर कोषसुद्धा त्याच झाडावर होतो आणि त्याचा रंगसुद्धा अळीच्य रंगाशी मिळताजुळता असतो. कोषाचे वैशिष्ट्य म्हणजे त्याची लांबलचक सोंड. ही सोंड त्यांच्या पंखाच्यासुद्धा बाहेर आलेली असते. अर्थातच प्रौढ फुलपाख्रराची सोंडसुद्धा शरीराच्यामानाने फारच मोठी प्रगत झालेली असते. "स्कीपर" जातीतील हे फुलपाखरू असल्यामुळे त्यांना फुलांतील मध खुप प्रिय असतो आणि त्यातून या लांबलचक सोंडेमुळे त्यांना घंटेसारख्या किंवा खोलगट फुलांतील मधसुद्धा सहज पीता येतो.

लार्ज ओक ब्लु (Large Oak Blue)

लायसॅनिड जातीतील हे बऱ्यापैकी मोठे फुलपाखरू. याच्या पंखांच्या वरचा झळाळता गडद निळा रंग जर एकदा का आपण बघितला तर परत आपण याला विसरणे केवळ अशक्य. या फुलपाखाराचा साधारणत: ४५-५५ मि.मि. असतो. पंखांचा वरचा रंग चमकदार, झळाळता निळा असून, नरांना त्याच्या कडेला बारीक काळी किनार असते तर माद्यांना ही किनार थोडी जाडसर असते. पंखांचा खालचा रंग मातकट तपकिरी असून त्यावर त्याच रंगाचे गडद ठिपके असतात आणि त्यांना पांढरी किनार असते.

हे फुलपाखरू दुर्मिळ नसले तरी ते सहजासहजी मात्र खचीतच दिसत नाही. पावसाळ्यामधे काहीवेळा आणि उन्हाळ्याच्या गरम महिन्यात ही फुलापाखरे दिसण्याची शक्यता जास्त असते. डोंगरऊतारावर, दाट झाडीमध्ये ही फुलपाखरे आढळतात. सहसा ही फुलपाखरे एकेकटी रहातात मात्र मी मे महिन्यामधे यांच्या मोठया झुंडी बांधवगडच्या (मध्य प्रदेश) जंगलात सतत ३/४ वर्षे बघितल्या आहेत. उन्हाळ्यात बऱ्याच वेळेला ही फुलपाखरे कोरडे ओढे, नाले यांच्या आसपास आढळतात. क्षणार्धात यांचा निळा रंग चमकतो आणि क्षणातच ती प्रचंड वेगाने गायब होतात. यांचा उडण्याचा प्रचंड वेग आणि वेडीवाकडी वळणे घेत उडण्याची पद्धत यामुळे ती आपल्याला सहज चकवा देतात. मात्र या फुलपाखरांना "चिखलपान" अतिशय प्रिय असल्याने ती परत परत त्या आणि आजूबाजूच्या ठिकाणी आपल्याला दिशू शकतात. बऱ्याच वेळेला दुसऱ्या फुलपाखरांना ही उगाचच हुसकावून लावतात आणि जवळपासच्या पानावर जाऊन परत टेहेळणी करत बसतात. नशीब चांगले असेल तर यांचे नर क्वचित आपले चारही पंख उघडून आपल्याला आकर्षक निळा रंगसुद्धा दाखवतात. फुले ही काही या फुलपाख्ररांना प्रिय नाहीत पण काही झाडांचा डिंक आणि मुख्यत्वे आंबाच्या पानांचा चिकट रस यांना खुप आवडतो.

बदाम, तामण या सारख्या झाडांवर या फुलपाखराची मादी एकेकटे अंडे घालते. जेंव्हा अंडयातून बारीक अळी बाहेर येते तेंव्हा तीचे लाल, मोठया मुंग्या रक्षण करतात. या मुंग्या भयानक चावऱ्या असल्यामुळे त्यांच्या वाटेला कोणी जात नाही आणि त्यामुळे या छोटया अळ्यांना पुर्ण संरक्षण मिळते आणि त्याबदल्यात त्या आपल्या शरीरातील एका विशिषट गोड द्रावाची भेट त्या मुंग्यांना देतात. ही देवाणघेवाण अळ्यांनी कोष केल्यावरसुद्ध थांबत नाही तर त्या प्रामाणिक मुंग्या कोषातून फुलपाखरू बाहेर पडेपर्यंत त्या कोषाचे सुद्धा रक्षण करतात.