Wednesday, May 24, 2006

कॉमन जझबेल (Common Jezebel)

फुलपाखरे म्हटली की आपण ती रंगीबेरंगी आहेत असे लगेच म्हणतो मात्र बऱ्याचवेळा खुपशी फुलपाखरे ही काळ्या किंवा मातकट रंगाची असतात. पण हे कॉमन जझबेल फुलपाखरू मात्र खऱ्या अर्थाने रंगीबेरंगी असते. हे फुलपाखरू भारत आणि आसपासच्या देशातच फक्त आढळत असले तरे आपल्याला हे फुलपाखरू अतिशय सहज आणि सर्वत्र आढळते. अगदी शहऱ्यातल्या गजबजलेल्या भागात, बागांत, आसपासच्या जंगलात संपुर्ण वर्षभर हे फुलपाखरू आपण पाहू शकतो. हे फुलपाखरू मध्यम आकारचे असून त्याच्या पंखांचा वरचा रंग पांढरा असतो आणि त्यावर काळे पटटे असतात. पंखांचा खालचा रंग गडद पिवळा असून त्यांच्या कडेला साधारणत: पंचकोनी उठावदार भगव्या रंगाचे मोठे ठिपके असतात. पंखावरील शिरांची जाळी ठळक काळ्या रंगाची असते आणि त्यामुळे त्या पिवळ्या / भगव्या रंगांना एकदम "फ्रेम" केल्यासारखा उठाव येतो. इतर फुलपाखराचे वरचे रंग उठावदार असतात मात्र याच्याउलट या फुलपाखराचे बाहेरचे रंग जास्त ऊठावदार असतात.

ह्या फुलपाखरांना जास्त मध असलेली फुले खुप प्रिय असतात त्यामुळे बागेमधील घाणेरी, झिनीया वगैरे फुलांवर ती सतत येत असतात. दिवसा उन्हे चढल्यावर आणि दुपारी यांची जास्त वर्दळ असते. एरवी संथ उडणारी ही फुलपाखरे धोक्याच्या वेळी मात्र भन्नाट वेगाने उडून लांब जाउ शकतात. हे फुलपाखरू मधाकरता लहान झुडपांच्या आसपास, जमिनीलगत उडते. पण बऱ्याच वेळेला जेंव्हा मोठया वृक्षांना बहर येतो तेंव्हा त्यांच्या फुलांवर इतक्या उंचावरसुद्धा ती आपल्याला उडताना दिसतात.

ह्या फुलपाखराची मादी अंडी "लोरॅंथस" सारख्या बांडगुळांवर घालते. ही अंडी गोलाकार आणि पिवळ्याधम्मक रंगाची असून १०/१२ एका वेळी, एका जागी घातली जातात. सैन्यातील एखाद्या शिस्तबद्ध बटालियन प्रमाणे त्यांचे सगळे व्यवहार शिस्तीत, एकाच वेळेला होतात. अगदी अंडयातून बाहेर येण्याच्या वेळेपासून ते लहान असताना खाताना, बसताना त्या एकत्र, एकाच दिशेला तोंड करून बसतात. इतकेच काय पण कात टाकयची त्यांची वेळसुद्धा एकच असते. अगदी या फुलपाखराप्रमाणेच दिसणारे दुसरे एक फुलपाखरू भारतात सापडते त्याचे नाव आहे "पेंटेड सॉ टूथ", मात्र ते आपल्याला मुंबईत बघायला मिळत नाही.

Wednesday, May 10, 2006

ब्लु ओकलीफ (Blue Oakleaf)

कुठलाच प्राणीजीव हा सुऱइत नाही. त्याला कायं त्याम्च्या भ़अकाम्कडून मारले जाण्याचा धोका असतो आणि त्यातुन ते जर दुर्बल, बिनविषारी, अचपळ असतील तर त्याम्ना जास्तच धोका असतो. असे प्राणी, प़ई, किटक आजूबाजूच्या निसर्गाशी एवढे समरूप होऊन जातात की, त्याम्ना त्या आजूबाजूच्या वातावरणामध्ये वेगळे आपल्याला ओळखताच येत नाही आणि मग त्याम्चा त्याम्च्या भ़अकाम्पासुन सहज बचाव होऊ शकतो. असा बचाव होण्याकरता निसर्गाने त्याम्ना वेगवेगळ्या देणग्या दिल्या आहेत.

बरेचसे प्राणी हे सुक्या किम्वा ओल्या पानासारखे दिसतात. इतर प्राणी सुक्या दगड किम्वा मातीसारख्या रम्गाचे असतात तर काही प्राणी, किटक हे एखाद्या प्राण्याच्या/पय़ाच्या विष्टेसारखे दिसतात. कोणीकोणी तर भयावह अशा चेहेर्याची किम्वा घाबरवणारया डोळ्याम्ची ऩई असलेले असतात आणि यामुळे त्याम्चा त्याम्च्या भ़अकाम्पासुन सहज बचाव होऊ शकतो. हे सर्व प्राणी खाण्यायोग्य असतात आणि म्हणुनच त्याम्ना ऱअणाची गरज पडते. सहसा हे प्राणी निशाचर असतात आणि दिवसभर ते आपल्या निसर्ग समरूपतेचा फायदा घेऊन शाम्त, हालचाल न करता बसून असातात. त्यामुळेसुद्धा त्याम्चा बचाव होऊ शकतो.

निसर्गामधे समरूप होण्यासारखे सर्वात मोठे उदाहरण म्हणजे हे ब्लु ओकलीफ फुलपाखरू. जेम्व्हा हे फुलपाखरू बसलेले असते तेम्व्हा त्याच्या पम्खाची बाहेरची बाजू म्हणजे निव्वळ एक सुकलेले, देठ असलेले पानच असते. सुकलेल्या पानावर जेवढे काही रम्ग, आकार असतात ते सर्व काही रम्ग, आकार अगदी हुबेहुब तुंहाला ह्या फुलपाखरावर सापडतील. एखाद्या सुकलेल्या पानावर जशा शिरा, ठिपके, कुजलेला भाग अथवा बुरशी आल्यावर डाग असतात ते डाग असे सर्व काही आकार, ऩई या फुलपाखरावर असते. तसेच प्र्त्येक फुलपाख्रावर वेगवेगळी ऩई, आकार, शिरा असतात.
या फुलपाखराच्या पम्खाच्या वरच्या बाजूला गडद नीळा, पाम्ढरा रम्ग असतो. उडतान मधूनच चकाकणारा नीळा रम्ग अतिशय छान दिसतो. मात्र या गडद नीळ्या रम्गाचासुद्धा हे फुलपाखरू फायदा करून घेते. एखादा प़ई जेम्व्हा हे नीळ्या रम्गाचे फुलपाखरू बघतो तेम्व्हा तो हा नीळा रम्ग ल़आत ठेवतो. तेवढ्या वेळात हे फुलपाखरू कुठेतरी गुपचुप दडून बसते. बसल्यावर त्याचा तम्तोतम्त पानासारखा आकार आणि रम्ग असल्यामुळे हे नम्तर दिसत नाही आणि प़ईसुद्धा नीळ्या फुलपाखराच्या शोधान पुढे निघून जातो. याची उडायची पद्धतसुद्धा वेडीवाकडी वळणे घेत जाणारी असते. फुलाम्वर बसण्यापे़आ हे फुलपाखरू सडलेली फळे, प्राण्याम्ची वीष्ठा याम्च्यावर बसणे जास्त पसम्द करते.